Chứng khoán phái sinh (CKPS) là một phần không thể thiếu trong cấu trúc tài chính toàn cầu, cung cấp cho các nhà đầu tư những công cụ linh hoạt để quản lý rủi ro và tận dụng cơ hội từ thị trường tài chính biến động. Trong số các loại CKPS, hợp đồng tương lai (futures) là một trong những công cụ quan trọng và phổ biến nhất.
1. Chứng khoán phái sinh (CKPS) là gì?
Chứng khoán phái sinh (CKPS) là các công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
CKPS bao gồm bốn loại chính: hợp đồng kỳ hạn (forwards), hợp đồng tương lai (futures), hợp đồng quyền chọn (options) và hợp đồng hoán đổi (swaps). Trên thị trường chứng khoán Việt Nam, hai loại CKPS phổ biến nhất là hợp đồng tương lai và chứng quyền có đảm bảo.
2. Hợp đồng tương lai là gì?
Chứng khoán phái sinh là gì
Hợp đồng tương lai (HĐTL) là loại CKPS niêm yết, trong đó các bên tham gia cam kết mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai. Tài sản cơ sở của HĐTL có thể là cổ phiếu, trái phiếu, chỉ số chứng khoán hoặc các loại hàng hóa khác.
3. Hợp đồng tương lai chỉ số VN30
HĐTL chỉ số VN30 là loại CKPS đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Dưới đây là một số điều khoản cơ bản của HĐTL chỉ số VN30:
- Tên hợp đồng: Hợp đồng tương lai chỉ số VN30
- Mã hợp đồng: VN30FYYMM (với YY, MM là năm và tháng đáo hạn của hợp đồng)
- Tài sản cơ sở: Chỉ số VN30
- Quy mô hợp đồng: 100.000 đồng * (điểm chỉ số VN30 tương lai)
- Tháng đáo hạn: Tháng hiện tại, tháng kế tiếp, hai tháng cuối 02 quý tiếp theo
- Ngày giao dịch cuối cùng: Ngày thứ năm thứ ba trong tháng đáo hạn
- Giá thanh toán cuối cùng: Là giá đóng cửa của chỉ số VN30 tại ngày giao dịch cuối cùng của hợp đồng tương lai
- Phương thức thanh toán: Thanh toán bằng tiền
Khi giao dịch HĐTL chỉ số VN30, các nhà đầu tư có thể tham gia với hai vị thế:
- Vị thế mua (long position): Khi nhà đầu tư kì vọng chỉ số VN30 sẽ tăng điểm.
- Vị thế bán (short position): Khi nhà đầu tư kì vọng chỉ số VN30 sẽ giảm điểm.
Ví dụ về giao dịch HĐTL chỉ số VN30:
Giả sử vào ngày 05/5/2022, chỉ số VN30 là 1400 điểm:
- Nhà đầu tư A dự báo chỉ số VN30 sẽ giảm xuống mức 1350 điểm tại thời điểm cuối tháng 5/2022. Vì vậy, A quyết định bán 01 hợp đồng VN30F2205 (đáo hạn tháng 05/2022) với giá 1400 điểm chỉ số. Quy mô của hợp đồng này là 100.000 đồng * (điểm chỉ số VN30 tương lai) = 140 triệu đồng.
- Ngược lại, nhà đầu tư B dự báo chỉ số VN30 sẽ tăng lên. B mua 01 hợp đồng VN30F2205 với giá 1400 điểm chỉ số.
Nếu sau đó chỉ số VN30 giảm xuống 1370 điểm, nhà đầu tư A có lãi là (1400-1370)*100.000 = 3.000.000đ, trong khi nhà đầu tư B chịu lỗ 3 triệu đồng.
Một ưu điểm khi giao dịch HĐTL là có thể mua bán trong ngày (T+0), giúp nhà đầu tư linh hoạt quản lý lãi/lỗ mà không cần chờ đến ngày đáo hạn.
Tóm lại, CKPS là công cụ quan trọng giúp nhà đầu tư quản trị và giảm thiểu rủi ro trong giao dịch chứng khoán, cũng như tạo cơ hội đầu cơ và tìm kiếm lợi nhuận từ biến động thị trường.
